พบกับประวัติศาสตร์เมืองลองกับอาจาีรย์ภูเดช แสนสา ทุกวันอังคารในเว็บแห่งนี้ ท่านผู้อ่านจะได้สัมผัสเมืองในแบบจารีตคือหน่วยทางการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมอย่างสมบูรณ์ เป็นการจัดพื้นที่ผ่านแบบแผนของผู้ที่อาศัยอยู่ ประกอบกันขึ้นจากหน่วยปกครองพื้นที่เล็กๆ ลงไปเข้าไว้ด้วยกัน อันเกิดจากการประสานระบบทางกายภาพของพื้นที่เข้ากับระบบความเชื่อ เพื่อเป็นสายใยเชื่อมโยงให้เกิดความเป็นกลุ่มก้อนของผู้คนภายในเมือง ดังนั้น “เมือง” ของคนกลุ่ม “ไท” จึงอาจหมายถึงอาณาจักรขนาดใหญ่ที่มีอำนาจเข้มแข็ง เมืองหลวง หรือเมืองเล็กเมืองน้อยที่อยู่ภายใต้อำนาจการปกครองของแคว้นหรืออาณาจักรอีกชั้นหนึ่ง ซึ่งเมืองเหล่านี้จะมีความสัมพันธ์กันในรูปของเมืองเล็กเมืองน้อยขึ้นต่อเมืองใหญ่เป็นลำดับชั้นขึ้นไป เป็นรูปแบบการปกครองที่มีลักษณะร่วมกันของรัฐในหุบเขาดังเช่น ล้านนา สิบสองพันนา สิบสองจุไท และฉานของไทใหญ่ ไทเขิน ไทเหนือ ซึ่งสิบสองจุไทของไทดำ ไทขาว ไทแดง ก็มีการแบ่งเมืองออกเป็น ๔ ระดับจากเมืองใหญ่ถึงเมืองเล็ก
คือ เมืองหลวง(๑) เมืองเจ้าเมือง(๒) เมืองเพีย(๓) และเมืองล่ง(๔) หรือสิบสองพันนาของไทลื้อก็แบ่งออกเป็น ๓ ระดับ คือ เมืองหลวง(เชียงรุ่ง)(๑) เมืองหัวเมืองใหญ่(๒) และเมืองหัวเมืองเล็ก(๓) ขณะเดียวกันล้านนาของกลุ่มไทยวน ที่จัดเป็นรัฐในหุบเขา และมีความสัมพันธ์กับรัฐหรือเมืองในหุบเขาตอนบนขึ้นไปเป็นระยะเวลาอันยาวนาน ทั้งทางการสมรส และคติความเชื่อดังปรากฏในตำนานพระเจ้าเลียบโลก ที่แสดงถึงความเชื่อมโยงสัมพันธ์กันของเมืองในหุบเขาให้เป็นรูปธรรม โดยการจำลองจักรวาลหรือโลกของกลุ่มชาว “ไท” ในหุบเขาเข้าไว้ด้วยกัน ตลอดถึงความเชื่อเรื่อง “แถน” หรือการยอมรับนับถือ “พญาเจือง” เป็นวีรบุรุษร่วมกันของกลุ่มคน “ไท” ในแถบนี้ ดังนั้นจากความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรม ความเชื่อ ความเป็นเครือญาติ และลักษณะทางภูมิศาสตร์ รัฐในหุบเขาย่อมมีลักษณะแบบแผนของเมืองที่มีความคล้ายคลึงกัน
ภูเดช แสนสา : แผนที่แสดงพื้นที่ของตำบลต่างๆ และเส้นทางแม่น้ำยมไหลที่ผ่านในอำเภอลอง - วังชิ้น แผนที่แสดงพื้นที่ของตำบลต่างๆ
เขตพื้นที่อำเภอลอง
(๑) ตำบลห้วยอ้อ มี ๑๔ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านแม่เกี่ยม หมู่ที่ ๒ บ้านแม่จองไฟ หมู่ที่ ๓ บ้านนาแก หมู่ที่ ๔ บ้านนาหลวง หมู่ที่ ๕ บ้านนาจอม วัญ หมู่ที่ ๖ บ้านนาหม้อ(นาม้อ) หมู่ที่ ๗ บ้านดอนทราย หมู่ที่ ๘ บ้านห้วยอ้อ หมู่ที่ ๙ บ้านข่วงเปา หมู่ที่ ๑๐ บ้านดอนมูล หมู่ที่ ๑๑ บ้านแม่ลานเหนือ หมู่ที่ ๑๒ บ้านแม่ลานใต้ หมู่ที่ ๑๓ บ้านนาไผ่ หมู่ที่ ๑๔ บ้านแม่ลานพัฒนา
(๒) ตำบลบ้านปิน มี ๑๒ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านนาสาร หมู่ที่ ๒ บ้านบ่อแก้ว หมู่ที่ ๓ บ้านทุ่งตะกล้า หมู่ที่ ๔ บ้านใหม่ หมู่ที่ ๕ บ้านปิน หมู่ที่ ๖ บ้านผาคอ หมู่ที่ ๗ บ้านห้วยแม่ต้า หมู่ที่ ๘ บ้านหัวตะกล้า หมู่ที่ ๙ บ้านแม่หีต หมู่ที่ ๑๐ บ้านผาคัน หมู่ที่ ๑๑ บ้านแม่หลู้ หมู่ที่ ๑๒ บ้านก้องฝาย
(๓) ตำบลแม่ปาน มี ๕ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านวังน้ำเย็น หมู่ที่ ๒ บ้านแม่ปานนอก หมู่ที่ ๓ บ้านแม่ปานใน หมู่ที่ ๔ บ้านโคนป่าหิน หมู่ที่ ๕ บ้านแก่งหลวง
(๔) ตำบลหัวทุ่ง มี ๙ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านไผ่ล้อม หมู่ที่ ๒ บ้านนามน หมู่ที่ ๓ บ้านหัวทุ่ง หมู่ที่ ๔ บ้านแม่จอก หมู่ที่ ๕ บ้านเค็ม หมู่ที่ ๖ บ้านนาอุ่นน่อง หมู่ที่ ๗ บ้านนาอุ่นน่อง หมู่ที่ ๘ บ้านเชตะวัน(หัวทุ่ง) หมู่ที่ ๙ บ้านไผ่ล้อมพัฒนา
(๕) ตำบลปากกาง มี ๙ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านร่องบอน หมู่ที่ ๒ บ้านปากกาง หมู่ที่ ๓ บ้านท่าเดื่อ หมู่ที่ ๔ บ้านวังเคียน หมู่ที่ ๕ บ้านไฮสร้อย หมู่ที่ ๖ บ้านปากปง หมู่ที่ ๗ บ้านวังต้นเกลือ หมู่ที่ ๘ ท่าหลุก หมู่ที่ ๙ บ้านหาดทรายคำ
(๖) ตำบลบ่อเหล็กลอง มี ๙ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านนาตุ้ม หมู่ที่ ๒ บ้านนาตุ้ม หมู่ที่ ๓ บ้านนาตุ้ม(บ้านทุ่งเจริญ) หมู่ที่ ๔ บ้านแม่ลอง หมู่ที่ ๕ บ้านแม่แขม หมู่ที่ ๖ บ้านค้างตะนะ หมู่ที่ ๗ บ้านต้นม่วง หมู่ที่ ๘ บ้านแม่รัง หมู่ที่ ๙ บ้านนาตุ้ม
เขตพื้นที่อำเภอวังชิ้น
(๑) ตำบลวังชิ้น มี ๑๑ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านใหม่ หมู่ที่ ๒ บ้านวังชิ้น หมู่ที่ ๓ บ้านวังเบอะ หมู่ที่ ๔ บ้านสีธิใน หมู่ที่ ๕ บ้านวังแฟน หมู่ที่ ๖ บ้านหาดรั่ว หมู่ที่ ๗ บ้านนาเวียง หมู่ที่ ๘ บ้านนาใหม่ หมู่ที่ ๙ บ้านสีธิพันธ์ หมู่ที่ ๑๐ บ้านใหม่กลาง หมู่ที่ ๑๑ บ้านวังชิ้นพัฒนา
(๒) ตำบลนาพูน มี ๑๑ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านแม่แปง หมู่ที่ ๒ บ้านนาพูน หมู่ที่ ๓ บ้านนาปลากั้ง หมู่ที่ ๔ บ้านวังลึก หมู่ที่ ๕ บ้านดอนกว้าง หมู่ที่ ๖ บ้านไร่หลวง หมู่ที่ ๗ บ้านป่าปม(เปาปมดงยาง) หมู่ที่ ๘ บ้านสวนป่าวังชิ้น หมู่ที่ ๙ บ้านแม่สิน หมู่ที่ ๑๐ บ้านนาพูนพัฒนา หมู่ที่ ๑๑ บ้านวังลึกพัฒนา
(๓) ตำบลสรอย มี ๑๑ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านม่วงคำ หมู่ที่ ๒ บ้านแม่ขมิง หมู่ที่ ๓ บ้านป่าป๋วย หมู่ที่ ๔ บ้านแม่ขมวก หมู่ที่ ๕ บ้านแม่หละ หมู่ที่ ๖ บ้านปางงุ้น หมู่ที่ ๗ บ้านไฮย้อย(แพะทุ่งเจริญ) หมู่ที่ ๘ บ้านแพะดอนมูล หมู่ที่ ๙ บ้านดงเจริญ หมู่ที่ ๑๐ บ้านม่วงคำใต้ หมู่ที่ ๑๑ บ้านเจริญสุข(บ้านโฮ้ง)
(๔) ตำบลแม่พุง มี ๑๖ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านวังขอน หมู่ที่ ๒ บ้านค้างคำปัน หมู่ที่ ๓ บ้านวังกวาง หมู่ที่ ๔ บ้านค้างปินใจ หมู่ที่ ๕ บ้านแม่แฮด หมู่ที่ ๖ บ้านแม่ตื้ด หมู่ที่ ๗ บ้านป่าคา หมู่ที่ ๘ บ้านปางไฮ หมู่ที่ ๙ บ้านป่าม่วง หมู่ที่ ๑๐ บ้านแม่พุง หมู่ที่ ๑๑ บ้านป่าไผ่ หมู่ที่ ๑๒ บ้านปางมะโอ หมู่ที่ ๑๓ บ้านขุนห้วย หมู่ที่ ๑๔ บ้านสวนป่าสรอย หมู่ที่ ๑๕ บ้านแม่พุงหลวง หมู่ที่ ๑๖ บ้านวังกวางเหนือ
(๕) ตำบลแม่ป้าก มี ๑๐ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านโป่ง หมู่ที่ ๒ บ้านแม่บงเหนือ หมู่ที่ ๓ บ้านแม่บงใต้ หมู่ที่ ๔ บ้านแม่ป้าก หมู่ที่ ๕ บ้านแม่จอก(ใน) หมู่ที่ ๖ บ้านแช่ฟ้า หมู่ที่ ๗ บ้านนาฮ่าง หมู่ที่ ๘ บ้านแม่จอกนอก หมู่ที่ ๙ บ้านเหล่า หมู่ที่ ๑๐ บ้านวังน้ำเย็น
(๖) ตำบลป่าสัก มี ๑๐ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านแม่กระต๋อม หมู่ที่ ๒ บ้านปางไม้ หมู่ที่ ๓ บ้านป่าสัก หมู่ที่ ๔ บ้านสองแคว หมู่ที่ ๕ บ้านโป่งตื้ด หมู่ที่ ๖ บ้านแม่กระต๋อม(บน) หมู่ที่ ๗ บ้านสองแควพัฒนา(ล่าง) หมู่ที่ ๘ บ้านป่าสัก(บน) หมู่ที่ ๙ บ้านปางไม้พัฒนา หมู่ที่ ๑๐ บ้านแม่กระต๋อม(ล่าง)
(๗) ตำบลแม่เกิ๋ง มี ๘ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านสบเกิ๋ง หมู่ที่ ๒ บ้านเด่น หมู่ที่ ๓ บ้านปันเจน หมู่ที่ ๔ บ้านสลก หมู่ที่ ๕ บ้านสบป้าก หมู่ที่ ๖ บ้านแม่สิน หมู่ที่ ๗ บ้านค้างใจ หมู่ที่ ๘ บ้านค้างคำแสน
เขตพื้นที่อำเภอเด่นชัย
(๑) ตำบลไทรย้อย มี ๓ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๔ บ้านบ่อแก้ว หมู่ที่ ๘ บ้านบ่อแก้ว หมู่ที่ ๑๐ บ้านบ่อแก้ว
ส่วนพื้นที่อาณาเขตเมืองต้าในอดีต ปัจจุบันครอบคลุมตำบลเวียงต้าและตำบลต้าผ้ามอก อำเภอลอง จังหวัดแพร่ รวมจำนวน ๒ ตำบล ๑๘ หมู่บ้าน ดังนี้ คือ
(๑) ตำบลเวียงต้า มี ๑๐ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านแป้น หมู่ที่ ๒ บ้านเหล่า หมู่ที่ ๓ บ้านม่อน หมู่ที่ ๔ บ้านน้ำดิบ หมู่ที่ ๕ บ้านแหลง หมู่ที่ ๖ บ้านผาลาย หมู่ที่ ๗ บ้านหัวฝาย หมู่ที่ ๘ บ้านเหล่าศรีภูมิ หมู่ที่ ๙ บ้านสันติสุข หมู่ที่ ๑๐ บ้านแสนทอง
(๒) ตำบลต้าผามอก มี ๘ หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ ๑ บ้านผามอก หมู่ที่ ๒ บ้านน้ำริน หมู่ที่ ๓ บ้านปงหมู่ที่ ๔ บ้านเกี๋ยงพา หมู่ที่ ๕ บ้านอิม หมู่ที่ ๖ บ้านใหม่โพธิ์ทอง(ใหม่พม่า) หมู่ที่ ๗ บ้านม่วงเจริญ หมู่ที่ ๘ บ้านปงใต้(ศรีใจ)
ภูเดช แสนสา : แผนที่แสดงพื้นที่ของตำบลต่างๆ และเส้นทางแม่น้ำยมไหลที่ผ่านในอำเภอลอง - วังชิ้น
•แก้ไขล่าสุด• ( •วัน•เสาร์•ที่ 30 •มิถุนายน• 2012 เวลา 13:36 น.• )