ประวัติวัดย่านยาวและบ้านย่านยาว                   
เมื่อประมาณปีพุทธศักราช ๒๔๔๕ มีพ่อค้าชาวบ้านพระนอน บ้านศรีชุม และบ้านวัดหลวง อำเมืองแพร่ จังหวัดแพร่ ได้นำสินค้าจำพวก พริก เกลือ กระเทียม ฯลฯ ลงเรือแจวขึ้นไปขายแถวอำเภอสอง โดยอาศัยแม่น้ำยมเป็นเส้นทางในการขนส่งและค้าขาย เมื่อค้าขายเสร็จก็กลับแลเห็นที่ราบริมฝั่งตะวันตกของแม่น้ำยม ซึ่งยังไม่มีใครเป็นเจ้าของ และเป็นที่อุดมสมบูรณ์ จึงชวนเพื่อพ่อค้าด้วยกันร่วมกับชาวบ้านพระนอน บ้านวัดหลวง

มาแผ้วถางเพื่อทำไรข้าวโพด พริกพอนานเข้าก็มีจำนวนสมาชิกเพิ่มขึ้นหลายครัวเรือน จึงปรึกษากันเพื่อสร้างที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจ ได้สร้างวัดขึ้นตรงบริเวณริ่มฝั่งแม่น้ำยม ซึ่งปัจจุบันเป็นที่ติดกับการประปาหมู่บ้าน และตั้งซื่อว่าวัดวังยาว โดยตั้งชื่อตามความยาวและความลึกของแม่น้ำยมที่ผ่าน  มีพระจำพรรษารูปแรกคือ พระก๋าใจ  จนถึงประมาณปีพุทธศักราช ๒๔๖๐ แม่น้ำยมได้เซาะตลิ่งพังเกือบถึงเขตวัด ผู้เฒ่า ผู้แก่และชาวบ้านวังยาว โดยมีพ่อใจ โสภารัตน์ พ่อต๋า เสาร์แดน พ่อธิ หงษ์คำ พ่อต๊ะ พ่อธรรมใจ เป็นแกนนำได้ปรึกษาหารือกันว่าควร ที่จะย้ายวัดไปอยู่ที่ห่าง จากแม่น้ำยม จึงได้ตกลงกันย้ายมาอยู่ที่วัดไปตั้งที่ใหม่ ในขณะที่ตั้งหมู่บ้านวังยาวนั้น ยังไม่มีผู้ใหญ่บ้านเพราะขึ้นอยู่กับบ้านหนอง  น้ำรัดพอย้ายวัดมาอยู่ที่วัดในปัจจุบัน ตอนแรกผู้เฒ่าแก่ปรึกษากันว่าจะตั้งชื่อว่า วัดหงษ์คำ ตามนามสกุลของผู้นำในขณะนั้น  คือพ่อธิ หงษ์คำ และพ่อธรรมใจ หงษ์คำ แต่ภายหลังตกลงตั้งชื่อว่า วัดย่านยาว และชื่อหมู่บ้าน บ้านย่านยาว เหตุนี้ที่ตั้งชื่อว่าย่านยาว เพราะขณะที่ตั้งชื่อว่าย่านยาว เพราะขณะนั้นตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เดิมบริเวณการประปาหมู่บ้านปัจจุบันนี้ นั้นชาวบ้านได้ใช้เส้นทางตามฝั่งแม่น้ำยมไปถึงบ้านวังหงษ์ ต่อมาเมื่อย้ายมาอยู่ตั้งปัจจุบันจึงเปลี่ยนเส้นทางมาใช้ในเส้นทางในปัจจุบันนี้ ซึ่งมีระยะทางยาวมาก กว่าจะได้ถึงบ้านวังหงษ์ จึงตั้งชื่อตามความยาวของระยะทางว่า บ้านย่านยาว ในขณะนั้นตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านยังไม่มี ชาวจึงรวมใจกันแต่งตั้ง พ่อมูล ใจธรรม เป็นผู้นำหมู่บ้านและได้เป็นหัวหน้าในการสร้างโรงเรียนเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๙๓ ต่อมาได้ตั้งพ่อต๊ะ หงษ์คำเป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกและทางราชการได้แต่งตั้งให้ท่านเป็น หมื่นพินิจ ต่อมาพ่อทอง เวชขลัง ได้มาแต่งงานกับแม่มูล หงส์คำ ลูกสาวของหมื่นพินิจ (พ่อใหญ่ต๊ะ หงษ์คำ) พ่อทองเป็นลูก เขยของหมื่นพินิจ ชาวบ้านจึงได้แต่ตั้งให้พ่อทอง เวชขลังเป็นผู้ใหญ่บ้านแทนหมื่นพินิจ ต่อมาทางราชการได้ยุบหมู่บ้านย่านยาวและบ้านหนองน้ำรัดเพื่อไปขึ้นกับตำบลวังหลวงตำแหนงผู้ใหญ่บ้านจึงหมดไป และเมื่อทางราชการได้แยกบ้านหนองน้ำรัดและบ้านย่านยาวออกจากตำบลวังหลวงเป็นตำบลน้ำรัด บ้านย่านยาวก็ยังขึ้นกับหมู่ ๒ ตำบลน้ำรัด โดยมี ผู้ใหญ่มา โสภารัตน์ เป็นผู้ใหญ่บ้าน
ในปีพ.ศ. ๒๕๐๔ ทางราชการได้แยกหมู่บ้านย่านยาวออกจากหมู่ที่ ๒ มาเป็นหมู่ที่ ๓ บ้านย่านยาว ตำบลน้ำรัด  โดยชาวบ้านได้เลือก พ่อส่ง ปินใจ (ประทักษ์ใจ) เป็นผู้ใหญ่บ้านตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๐๔-๒๕๑๑ และมีพ่อเติง ต่อเขต ได้รับเลือกตั้งให้เป็นผู้ใหญ่บ้านคนต่อมา ซึ่งเรียงลำดับผู้ดำรงตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านได้ดังนี้
๑. นายส่ง ปินใจ(ประทักษ์ใจ)    ปี พ.ศ. ๒๕๐๔-๒๕๑๑
๒. นายเติง ต่อเขต    ปี พ.ศ. ๒๕๑๑-๒๕๒๒
๓. นายดี ยะปะนันท์    ปี พ.ศ. ๒๕๒๒-๒๕๒๗
๔. นายทรัพย์ จันทร์เพ็ญ ปี พ.ศ. ๒๕๒๗-๒๕๓๓
ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๕๓๓ ทางราชการได้แยกหมู่บ้านย่านยาวหมู่ที่ ๓ ออกเป็น ๒ หมู่บ้าน หมู่บ้านย่านยาวจึงมีหมู่ที่ ๕ เพิ่มขึ้น และมีผู้ใหญ่บ้านในขณะนั้นคือ
1. นายทรัพย์ จันทร์เพ็ญ เป็นผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ ๓ ปี พ.ศ. ๒๕๓๓-๒๕๔๒
2. นายดี ยะปะนันท์ เป็นผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ ๕ ปี พ.ศ. ๒๕๓๓-๒๕๔๔
ในปี พ.ศ. ๒๕๔๒ นายทรัพย์ จันทร์เพ็ญ ถึงแก่กรรม นายสุทิน คูคำมีได้รับแต่งตั้งให้เป็นผู้ใหญ่บ้านหมู่ ๓ ตั้งแต่ ปี พ.ศ. ๒๕๔๒ มาจนถึง ปี พ.ศ. ๒๕๔๖ ได้มีการเลือกตั้งใหม่ โดยนายเกียรติภูมิ  ตระกูลกฤตศิลป์ เป็นผู้ใหญ่บ้าน
ในปี พ.ศ. ๒๕๔๔ นายดี ยะปะนันท์ได้หมดวาระเนื่องจากเกษียณอายุ  ในปี พ.ศ. ๒๕๔๔ ได้เลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านใหม่ โดยผู้ที่ได้รับการเลือกตั้งคือ นายชูรัตน์ ประทักษ์ใจ  เป็นผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ ๕ ตั้งแต่เดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๔ มาจนถึงปัจจุบัน
(ข้อมูลต่างๆ ได้รับความอนุเคราะห์จากพ่ออาจารย์  สิงห์คำเค้าฝาย)
เจ้าอาวาสวัดย่านยาวตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
๑. พระธรรมใจ หงษ์คำ ปี พ.ศ. ๒๔๖๐ - ๒๔๗๑
๒. พระวัง ปี พ.ศ. ๒๔๗๑-๒๔๗๕
๓. พระชุ่ม เสาร์แดน ปี พ.ศ. ๒๔๗๕-๒๔๘๐
๔. พระหวัน ปัญญามา ปี พ.ศ. ๒๔๘๐-๒๔๘๕
๕. พระอธิการตุ้ย ติสฺสวํโส ปี พ.ศ. ๒๔๘๖-๒๕๒๒
๖. พระปลัดธีระพันธ์ กนฺตวิโร    ปี พ.ศ. ๒๕๒๓-๒๕๓๑
๗. พระอธิการทวี ทวิโร ปี พ.ศ. ๒๕๓๒-๒๕๔๕
๘. พระครูจารุศีลาภรณ์ ปี พ.ศ. ๒๕๔๕-ปัจจุบัน
ประวัติวัดย่านยาว(โดยย่อ)
วัดย่านยาว เดิมชื่อ วัดวังยาว สร้างขึ้นเมื่อปี พุทธศักราช ๒๔๔๕ บริเวณฝั่งแม่น้ำยม ซึ่งปัจจุบันเป็นบริเวณประปาหมู่บ้าน บ้านย่านยาว ในปีพุทธศักราช ๒๔๖๐  แม่น้ำยมได้กัดเซาะตลิ่ง ผู้เฒ่าผู้แก่และชาวบ้าน โดยการนำของพ่อใจ โสภารัตน์ พ่อตั๋น เสาร์แดน พ่อธิ หงษ์คำ พ่อต๊ะ หงษ์คำ พ่อธรรมใจ หงษ์คำ (พ่อหนานหลวง) ได้ย้ายวัดมาสร้างในบริเวณปัจจุบันนี้ และเปลี่ยนชื่อวัดเป็น วัดย่านยาว โดยมีพระธรรมใจ หงษ์คำ เป็นเจ้าอาวาสรูปแรก และได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อปีพุทธศักราช ๒๕๒๖ ปัจจุบันมีพระครูจารุศีลาภรณ์ เป็นเจ้าอาวาส

•แก้ไขล่าสุด• ( •วัน•อังคาร•ที่ 26 •เมษายน• 2011 เวลา 20:13 น.• )