ประวัติความเป็นมา อำเภอหนองม่วงไข่ เป็นส่วนหนึ่งของเวียงโกศัยหรือเมืองแพร่ เป็นแหล่งชุมชนที่เริ่มตั้งถิ่นฐานจากอิทธิพลของสภาพธรรมชาติ โดยชุมชนอยู่อาศัยตามที่ราบลุ่ม ของแม่น้ำยม และลำห้วยต่าง ๆ จากการค้นคว้าจากเอกสารและคำบอกเล่าของคนดั้งเดิม พบว่าเมื่อสองร้อยกว่าปีที่ผ่านมาแม่น้ำยมเปลี่ยนเส้นทางไหลของน้ำ ทำให้ทางน้ำเก่าเกิดเป็นหนองน้ำ และริมหนองน้ำมีต้นมะม่วงลูกสั้นกลมเหมือนไข่ จึงเรียกว่าหนองม่วงไข่และบริเวณแห่งนี้มีความอุดมสมบูรณ์จึงทำให้เป็นศูนย์กลางของชุมชน
อำเภอหนองม่วงไข่ เดิมอยู่ในเขตการปกครองของอำเภอร้องกวาง จังหวัดแพร่ ต่อมาเมื่อชุมชนมีความเจริญและมีประชาชนเพิ่มมากขึ้น จึงได้มีการเสนอจัดตั้งเป็นกิ่งอำเภอโดย รวมพื้นที่ ๔ ตำบล ประกอบด้วย ตำบลหนองม่วงไข่ ตำบลแม่คำมี ตำบลน้ำรัด และตำบลวังหลวง โดยกระทรวงมหาดไทยได้มีประกาศ เรื่องการแบ่งเขตพื้นที่อำเภอร้องกวาง จังหวัดแพร่ ตั้งเป็นกิ่งอำเภอหนองม่วงไข่ ตามประกาศกระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ ๑๙ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๓ โดยให้มีผลตั้งแต่ วันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๓ เป็นต้นไป
ต่อมา ได้มีพระราชกฤษฎีกา ตั้งกิ่งอำเภอหนองม่วงไข่ เป็นอำเภอหนองม่วงไข่ โดยให้มีผลตั้งแต่ วันที่ ๗ กันยายน พ.ศ. ๒๕๓๘ เป็นต้นมา อำเภอหนองม่วงไข่มีความเกี่ยวข้องกับขบวนการเสรีไทยโดยใช้พื้นที่ตำบลหนองม่วงไข่เป็นศูนย์ประสานงานการรับส่งข่าวสารและยุทธปัจจัย การฝึกกำลังพล โดยได้มีการปรับปรุงพื้นที่บริเวณเป็นสนามเสรีไทยเพื่อยกย่องเชิดชูบรรพบุรุษผู้มีความกล้าหาญและเสียสละเพื่อชาติ
สภาพทั่วไป
เภอหนองม่วงไข่ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัดแพร่ ห่างจากจังหวัดแพร่ประมาณ ๑๘ กิโลเมตร การคมนาคมระหว่างอำเภอหนองม่วงไข่กับจังหวัดแพร่ ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข ๑๐๑ ระยะทาง ๑๔ กิโลเมตร เป็นถนน ร.พ.ช. หมายเลข ๑๒๐๓๐ ระยะทาง ๔ กิโลเมตร ส่วนภายในอำเภอ ตำบล หมู่บ้าน มีถนน ร.พ.ช. หมายเลข ๕๐๙๕ เป็นสายหลัก
๑. มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้
ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอร้องกวางและอำเภอสอง
ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมืองแพร่
ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอร้องกวางและอำเภอเมืองแพร่
ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอลองและอำเภอสอง
๒. ลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะพื้นที่ส่วนใหญ่ของอำเภอหนองม่วงไข่ เป็นพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำ มีภูเขาสูงอยู่ทางทิศตะวันตกติดต่ออำเภอลอง มีแหล่งน้ำสำคัญ คือ แม่น้ำยมไหลผ่าน ๔ ตำบล คือ ตำบลทุ่งแค้ว ตำบลหนองม่วงไข่ ตำบลวังหลวง และตำบลน้ำรัด และมีลำน้ำแม่คำมีไหลผ่าน ตำบลตำหนักธรรมและตำบลแม่คำมี
๓. สภาพพื้นที่ อำเภอหนองม่วงไข่มีพื้นที่รวมทั้งสิ้น ประมาณ ๒๒๑.๖๕ ตารางกิโลเมตร เป็นพื้นที่ราบประมาณร้อยละ ๕๖ เป็นพื้นที่แหล่งน้ำประมาณร้อยละ ๔ เป็นพื้นที่ภูเขาและป่าไม้ประมาณร้อยละ ๔๐ มีลำน้ำสำคัญไหลผ่าน คือ ลำน้ำยม ระยะทางประมาณ ๒๐ กิโลเมตร ไหลมาจากอำเภอสอง จังหวัดแพร่ เข้าสู่เขตอำเภอหนองม่วงไข่ เริ่มต้นจากตำบลทุ่งแค้ว หมู่ที่ ๔,๒,๑ ตำบลหนองม่วงไข่ หมู่ที่ ๔,๖,๗,๘ ตำบล วังหลวง หมู่ที่ ๕,๓,๔ ตำบลน้ำรัด หมู่ที่ ๑,๒,๓,๖ อีกสายคือแม่น้ำแม่คำมี ระยะทางประมาณ ๑๒ กม.ไหลมาจากอำเภอร้องกวางแล้วลงสู่เขตอำเภอหนองม่วงไข่ ไหลผ่าน ตำบลตำหนักธรรม หมู่ที่ ๑- ๘ และตำบลแม่คำมี หมู่ที่ ๑- ๔
๔. การปกครอง (ข้อมูลประชากร ณ วันที่ ๓๑ พ.ค. ๕๕) ประชากร อำเภอหนองม่วงไข่มีจำนวนประชากร ทั้งสิ้น ๑๘,๔๕๙ คน ชาย ๘,๗๖๓ คน หญิง ๙,๖๙๖ คน ครัวเรือน ๖,๔๖๐ ครัวเรือน พื้นที่การปกครองอำเภอหนองม่วงไข่ แบ่งออกเป็น ๖ ตำบล ๓๕ หมู่บ้าน ประกอบด้วย
๑. ตำบลหนองม่วงไข่ ประกอบด้วย ๘ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๔,๖๘๓ คน
๒. ตำบลตำหนักธรรม ประกอบด้วย ๘ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๓,๔๐๖ คน
๓. ตำบลวังหลวง ประกอบด้วย ๕ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๒,๕๓๖ คน
๔. ตำบลน้ำรัด ประกอบด้วย ๖ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๓,๔๔๗ คน
๕.ตำบลทุ่งแค้ว ประกอบด้วย ๔ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๒,๒๑๕ คน
๖.ตำบลแม่คำมี ประกอบด้วย ๔ หมู่บ้าน จำนวนประชากร ๒,๑๗๒ คน
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จำนวน ๖ แห่ง คือ เทศบาลตำบลหนองม่วงไข่ องค์การบริหารส่วนตำบลตำหนักธรรม องค์การบริหารส่วนตำบลวังหลวง องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำรัด องค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งแค้ว องค์การบริหารส่วนตำบลแม่คำมี
สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัด (ส.จ.) อำเภอหนองม่วงไข่ จำนวน ๑ คน
•แก้ไขล่าสุด• ( •วัน•ศุกร์•ที่ 27 •กรกฏาคม• 2012 เวลา 19:08 น.• )