เจ้าผู้ครองนครใน “ล้านนาประเทศ” ช่วงเป็นประเทศราชของ “สยามประเทศ” หรือที่นิยมเรียกทั่วไปว่า “เจ้าหลวง” ในมุมมองของสยามผู้เป็นเจ้าอธิราชถือว่าเป็น “เจ้าเมือง(เจ้าประเทศราช)” ส่วนมุมมองของล้านนารวมถึงในเมืองนครแพร่ถือว่าเป็น “กษัตริย์” ดังปรากฏพระนามแทนเจ้าหลวงนครแพร่แต่ละองค์ว่า “พระกระสัตราธิราช” หรือ “พระองค์สมเด็จพระบรมบัวพิตองค์เปนเจ้า”(เจ้าหลวงอินทวิไชยราชา) หรือ “องค์สมเด็จมหาราชหลวง” หรือ “สมเด็จพิมพิสารมหาราช”(เจ้าหลวงพิมพิสารราชา) แต่ทว่าเท่าที่ผ่านมาจนถึงปัจจุบันเจ้าหลวงนครแพร่ยังมีความคลาดเคลื่อน ทั้งที่มาของต้นปฐมราชวงศ์ จำนวนองค์เจ้าหลวงที่ขึ้นครองนคร ลำดับการครองนคร ระยะเวลาที่ขึ้นครองนคร ตลอดจนถึงความสัมพันธ์ทางเครือญาติกับเจ้าหลวงองค์ก่อนหน้า เนื่องจากข้อจำกัดด้านหลักฐานและในเมืองแพร่เพิ่งเริ่มค้นคว้าถึงเจ้าหลวงองค์ก่อนเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ เจ้าหลวงนครแพร่องค์สุดท้ายช่วงทศวรรษ ๒๕๒๐ เป็นต้นมา

วัดพระบาทมิ่งเมืองวรวิหาร ตั้งอยู่เลขที่ ๑๖ ถนนเจริญเมือง ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ อยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้ของศาลากลางจังหวัด เป็นวันที่เกิดจากการรวม ๒ วัดคือ วัดพระบาทและวัดมิ่งเมือง เป็นวัดพระบาทมิ่งเมือง ต่อมาได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ยกฐานะจากวัดราษฎ์ ให้เป็นพระอารามหลวง ชั้นตรี ชนิดวรวิหาร วัดพระบาทมิ่งเมืองวรวิหาร มีพื้นที่ ๖ ไร่ ๓๒ ตรารางวา (โฉนดที่ดินเลขที่ ๒๑๑๕) มีอาณาเขตทิศเหนือติดถนนเจริญเมือง ความยาว ๑๔๘ เมตร อยู่ตรงข้ามสำนักงานที่ดินจังหวัดแพร่ ที่ทำการไปรษณีย์จังหวัดแพร่ และสำนักงานพาณิชย์จังกวัดแพร่ ทิศใต้ติดกับถนนพระบาทมิ่งเมือง ความยาว ๑๕๖ เมตร อยู่ตรงข้ามกับโรงเรียนนารีรัตน์จังหวัดแพร่ ทิศตะวันออก ติดถนนพระร่วงความยาว ๕๒ เมตร อยู่ตรงข้ามกับร้านคาพาณิชย์ ทิศตะวันตก ติดถนนคุ้มเดิม ความยาว ๗๖ เมตร อยู่ตรงข้ามสวนสุขภาพเฉลิมพระเกียรติ ร.๙

การเสด็จพระราชดำเนินของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพื้นที่จังหวัดแพร่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมราษฎร รวม ๘ ครั้ง ๑. วันที่ ๑๕ - ๑๗ มีนาคม พ.ศ.๒๕๐๑ ๒. วันที่ ๘ กันยายน พ.ศ.๒๕๑๔ ๓. วันที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๑๖ ๔. วันที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๒๑ ๕. วันที่ ๓๐ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๒ ๖. วันที่ ๑๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๓ ๗. วันที่ ๑๐ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๔ ๘. วันที่ ๒๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๒๕

มหันตภัยธรรมชาติ ภัยธรรมชาติที่ชาวแพร่หวาดสะดุ้งทุกฤดูลงนาเกณฑ์ชะตาน้ำมาก แม้นน้ำเหนือไหลหลากถึงท่วมท้นล้นฝั่งก็มักจะพาให้เมืองจม น้ำท่วมครั้งใหญ่เคยประสบมา ๔ ครั้ง ในปี ๒๔๗๒, ๒๔๗๖, ๒๔๘๒ และ ๒๕๓๘ แต่ละครั้งแต่ละคราวร้ายกาจทารุนเหลือที่จะพรรณนา สายน้ำไหลบ่าด้วยกำลังแรงเชี่ยว ราวกับว่าเกิดแต่อำนาจเจ้าป่าผีปันน้ำ พัดพาห้างร้านโรงเรือนถึงพังทะลายให้ผู้คนและสัตว์ถึงกับตายลอยเป็นแพ โดยเฉพาะที่ตั้งบริเวณตัวเมืองเป็นที่ลุ่มล้อมด้วยกำแพง ดินมีลักษณะเป็นแอ่งคล้ายก้นกระทะ ขังน้ำไว้กว่าจะแห้งก็นานวัน ระดับน้ำท่วมสูงสุดเมื่อปี ๒๔๘๒ วัดได้ถึง ๓.๗๕ เมตร

ตำนานพระธาตุจอมแจ้ง อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่ พุทโธ ภะคะวา อะหัง วันทามิ สิระสา เทฺว(เทวะ) เกสาธาตุ ปะติฏฐิตา เสสะ ปัพพะตัง อะหัง วันทามิ ธาตุโย อะหัง วันทามิ สัพพะทา อะหัง วันทามิ สัพพะโส สะทาโสตถิ ภะวันตุเม “ว่า ๓ หน” พระธาตุจอมแจ้งมีประวัติการณ์เป็นมาดังนี้ กล่าวคือ ในสมัยปัจฉิมโพธิกาลก่อนที่พระสัพพัญญูตญาณเจ้าจะเสด็จดับขันธ์เข้าสู่ปรินิพพาน พระองค์ทรงพิจารณาใคร่ครวญจินตนาการพึงหมู่สัตว์ที่ตกค้างอยู่ในวัฏฏะสงสารแห่งห้องอันกันดารกล่าวคือ การเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในวัฏฏะสงสารให้เขาได้ไปสู่สถานที่อันเกษมจากโยคะ กล่าวคือ พระนิพพานอันเป็นสถานอันปราศจากเสียซึ่งความเวียนว่ายตายเกิดต่อไป ล้วนเต็มไปด้วยความสุขไม่มีทุกข์เจือปนเป็นยอดปราถนาของปวงขนผู้ใฝ่สันติสุขทั้งหลายเมื่อพระองค์ประทับอยู่ในเขตมหาวิหารของนายอนาถบิณฑิกะมหาเศรษฐีสร้างถวายในกรุง

วัดพงษ์สุนันท์ ตั้งอยู่บนถนนคำลือ ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ที่ดิน ของวัดมีเนื้อที่ ๓ ไร่ ๓๑.๔๐ ตารางวา โฉนดที่ ๑๖๖๔๙ วัดนี้สร้างมาก่อนปี ๒๔๗๒ แต่เดิมเรียกว่า วัดปงสนุก มีวัดร้างอยู่ปงนี้ แผ่จากวัดไปถึงเขตบ้านพ่อมา แม่เกี๋ยง วังซ้าย อยู่ทางทิศตะวันออก บริเวณด้านใต้ของวัดมีสระลึกเล่ากันว่ามี เต่าน้อย อองคำอยู่ แม่คำปวน ซึ่งเป็นชาวหงสาวดีมีความประสงค์อยากได้เต่าน้อย จึงลงสระไปหา แต่ก็ประสบอุบัติเหตุจมน้ำตายส่างตาด เพื่อนของแม่นางจึงสร้างเจดีย์ขนาดเล็กไว้และ สร้างเต่า ๔ ตัว ประดิษฐานรอบเจดีย์ กาลต่อมาพ่อเจ้าบุรีศรีปัญญาได้สร้างวิหารขึ้น โดยใช้หญ้าคามุงหลังคา เพราะสมัยก่อนบ้านเมืองยังไม่เจริญ และต่อมาเกิดอัคคีภัย เกิดจากการจุดเทียนบูชาพระทิ้งไว้ พระยาบุรีรัตน์ (บุตรชายเจ้าบุรีศรีปัญญา) จึงบูรณปฏิสังขรณ์วัดต่อ เพื่อใช้ในการทำสังฆกรรมได้ ต่อมา พ.ศ. ๒๔๗๒ ผนังวิหารได้พังทลายลงเพราะ เกิดน้ำท่วมทำสังฆกรรมไม่ได้หลายปี หลวงพงษ์พิบูลย์ (พรหม วงศ์พระถาง) และภรรยาของท่าน คือ เจ้าสุนันตา มหายศปัญญา จึงได้เป็นผู้นำ ในการก่อสร้างวิหารใหม่ และพระมหาโกศล อคฺควีโรได้เปลี่ยนชื่อเป็น วัดพงษ์สุนันท์ถึงปัจจุบันและได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์ จากเจ้าไข่มุกต์และเจ้าทองด้วง วงษ์บุรีซึ่งเป็นบุตรบุญธรรมของหลวงพงษ์พิบูลย์ และแม่เจ้าสุนันตา วงศ์บุรี ได้ร่วมกับคณะศรัทธาทั่วไปอุปถัมภ์วัดนี้ตลอดมาถึงปัจจุบัน ภายในอุโบสถประดิษฐานพระพุทธรูปปางมราวิชัย ชื่อว่าพระเจ้าแสนสุข มีอายุราว ๕๖๘ ปี เสนาสนะภายในบริเวณวัด มีพระนอนสีทองอร่าม ซุ้มประตูมงคล ๑๙ ยอด และเจดีย์บรรจุ พระบรมสารีริกธาตุ พระพุทธรูปเก่าแก่ และวัตถุมงคลต่างๆ เพื่อความเป็นศิริมงคลแก่ผู้มากราบสักการบูชา โดยได้มีการจัดงานสรงน้ำพระบรมสารีริกธาตุ งานไหว้สาพระธาตุพงษ์สุนันท์มงคลเป็นประจำทุกปีในช่วงเดือนกุมภาพันธ์

วัดสวรรคนิเวศก่อสร้างโดยพระครูอุทธิยะ เจ้าอาวาสวัดศรีชุม ได้รับบริจาคที่ดินจากพ่อเลี้ยงเขียว แม่เลี้ยงนวล ได้รับวิสุงคามสีมาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๒ วิหารเริ่มแรกมุงด้วยหญ้าคาพื้นปูด้วยฟาก ต่อมามีพ่อค้าชาวอังกฤษ “มิสเตอร์ เอสยาส” พ่อเจ้าแก้ว เมืองมา แม่เจ้าคำ ปันดี (ขัติยวงศษา) สระแสง ไดร่วมกันสร้างพระอุโบสถสถาปัตยกรรมแบบล้านนา สร้างด้วยไม้สัก วัดสรรคนิเวศเป็นวัดที่อยู่นอกกำแพงเมืองแพร่ทางทิศเหนือ แต่เดิมเป็นที่อยู่ของพวกชาวไทยพรวน ต่อมาเจ้าหลวงเมืองแพร่ ได้สั่งให้พวกชาวไทยพรวนอพยพไปตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านทุ้งโฮ้งในปัจจุบัน

พระพุทธวิชิตมาร" เดิมเรียกว่า "ตุ๊เจ้าหัวกุด"  "หลวงพ่อเศียรขาด" เป็นพระพุทธรูปประจำโรงเรียนการป่าไม้แพร่ ซึ่งเป็นที่เลื่อมใสศรัทธาของนักศึกษาที่เข้าไปเรียนในโรงเรียนป่าไม้แพร่ หรือโรงเรียนการป่าไม้ ปัจจุบัน ได้ยกเลิกโรงเรียนป่าไม้แพร่เปลี่ยนสถานะไปเป็นศูนย์อบรมและพัฒนาข้าราชการสังกัดกรมป่าไม้กระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม พระพุทธวิชิตมารประดิษฐานอยู่ ณ บริเวณโรงเรียนการป่าไม้แพร่ ตั้งอยู่เลขที่ ๓๓ ถนนคุ้มเดิม ต.ในเวียง อ.เมือง จ.แพร่ เป็นพระพุทธรูปที่ได้รับการบันทึกว่าเป็นพระพุทธรูปที่สวยงาม ๑ ใน ๒๐ พระพุทธรูปของประเทศไทย

พระบรมฉายาลักษณ์ ของราชกาลที่ ๕ ที่พระราชทานให้ พระวิชัยราชา เจ้าของคุ้มวิชัยราชา และในยุคของเจ้าวงค์ แสนศิริพันธุ์ ยังเห็นแขวนอยู่ที่โถงชั้นสองแต่ไม่ทราบว่าหายไปไหน โชคดีเมื่อพี่พิชิต แวะมาเยี่ยมจึงรู้ว่ารูป พระบรมฉายาลักษณ์ ของราชกาลที่ ๕ อยู่ที่ท่าน จะเป็นรูปถ่ายหรือวาดไม่มีใครทราบได้ แต่มีความสวยงามมาก และเป็นรูปแบบซึ่ง “ไม่เคยพบเห็นที่ไหนมาก่อน” ๒๕๔๘ กระผมได้พบปะกับคุณสุเทพ สมบูรณ์เพชร  อดีตนายอำเภอ สองแคว จังหวัดน่าน ท่านยืนยันว่าเรื่องราชกาลที่ ๕ เสด็จแพร่นี้เป็นไปได้สูง  เพราะพระองค์เคยเสด็จไปน่าน เพราะสมัยก่อนไปน่านต้องผ่านแพร่แน่นอน

เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ (พระยาพิริยวิไชย)  เจ้าหลวงองค์สุดท้ายของเมืองแพร่ (พ.ศ. ๒๔๓๒ – ๒๔๔๕) เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ เป็นโอรสเจ้าหลวงพิมพิสาร (พิมสาร) กับแม่เจ้าธิดา มีนามเดิมว่า เจ้าน้อยเทพวงศ์ เมื่อได้รับการสถาปนาขึ้นครองเมืองแพร่ พ.ศ. ๒๔๓๒ ในฐานะหัวเมืองประเทศราชของสยาม มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาพิริยวิไชย จนกระทั่งเดือนตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๙ ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็น “เจ้าพิริยเทพวงศ์” เจ้าผู้ครองนครแพร่ เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ มีชายาคนแรกนาม “แม่เจ้าบัวถา” มหายศปัญญา (ธิดา เจ้าบุรีเฒ่า กับแม่เจ้าเฮือนแก้ว) ไม่มีบุตรธิดาด้วยกัน ได้รับเจ้าสุนันตา วงศ์บุรี (ธิดา เจ้าบุรีรัตน์ กับแม่เจ้าคำ มาเป็นบุตรบุญธรรม)  เจ้าเทพวงศ์กับชายาคนที่สองมีนามว่า “แม่เจ้าบัวไหล” หรือแม่เจ้าหลวง เป็นธิดาเจ้าไชยสงครามกับแม่เจ้าอิ่น  มีโอรสธิดาด้วยกัน ๗ คน คือ

เจ้าหลวงพิมพิสาร เป็นโอรสของเจ้าวังขวาเฒ่า กับแม่เจ้าปิ่นแก้ว ซึ่งเป็นน้องสาวของเจ้าอินทวิชัย ได้ประสูติและเจริญวัยในเมืองแพร่อย่างเต็มตัว ปกครองเมืองแพร่ต่อจากเจ้าหลวงอินทวิชัยผู้เป็นลุง ระหว่าง พ.ศ.๒๔๑๕ – ๒๔๓๑ เจ้าหลวงพิมพิสาร เป็นเจ้าเมืองที่ปลูกฝังนิสัยเรื่องการประหยัด และการรู้จักประมาณตนแก่ชาวเมืองแพร่เป็นอย่างดี ดังมีเรื่องเล่ากันว่า หม้อน้ำที่ท่านตั้งไว้ข้างถนนสำหรับผู้สัญจรนั้น จะมีกระบวยใหญ่และกระบวยเล็กอย่างละ ๑ หากใครใช้กระบวยใหญ่ตักดื่มน้ำแล้ว

เจ้าหลวงอินทวิชัย (อินต๊ะวิชัย) มีชื่อและตำแหน่งเดิมว่า หลวงวิชัย หรือหลวงวิชัยราชา เป็นโอรสของเจ้าทพวงศ์และแม่เจ้าสุชาดา เกิดที่ลำปางแล้วมาช่วยเจ้าเทพวงศ์ทำงานในเมืองแพร่ได้ปกครองเมืองแพร่ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๗๓ – ๒๔๑๔ ในยุคที่พวกยุโรปกำลังล่างเมืองขึ้นและต้องการเมืองไทยเป็นอาณานิคมอังกฤษพยายามอย่างยิ่งที่จะยึดเมืองแพร่ เพราะมีป่าไม้สักกที่อุดมสมบูรณ์จำนวนมหาศาล จึงขอเข้าทำกิจการป่าไม้ในเมืองแพร่คือบริษัท อิสต์ เอเชียติก เจ้าหลวงอินทวิชัย ดำเนินวิทโยบายอย่างสุขมรอบคอบ พยายามมิให้เกิดปัญหาขัดแย้งกับชนต่างชาติ อันเป็นชนวนให้เกิดสงคราม เมืองแพร่จึงอยู่รอดปลอดภัยตลอดมา

หลังจากพม่าครองเมืองเชียงใหม่และหัวเมืองในอาณาจักรล้านนาเป็นระยะเวลากว่า ๒๑๖ ปี (พ.ศ. ๒๑๐๑ – ๒๓๑๗) ล้านนาได้หมดสภาพเป็นอาณาจักร แต่ละเมืองปกครองกันโดยอิสระขึ้นต่อพม่า จนถึงช่วงปลายอาณาจักรพม่าอ่อนแอลง มีการต่อต้านอำนาจพม่าของชาวล้านนานั้นก็คือเมืองเชียงใหม่ เป็นการก่อการกบฏต่อพม่า และต่อสู้อย่างโดดเดี่ยวสาเหตุเนื่องจากโดนกดขี่ข่มแหงจากข้าหลวงพม่า ส่วนเมืองลำพูนนั้น ท้าวมหายศซึ่งเป็นเจ้าเมืองได้เรียกเก็บภาษีจากชาวบ้านอย่างน่าเลือดใครบ้านไหนไม่ให้ก็ทำร้าย ส่วนกลุ่มผู้นำเมืองลำปางได้อ้างอิงอำนาจพม่า พ่อเจ้าทิพย์ช้างต้นราชวงศ์เจ้าเจ็ดตนเดิมเป็นพรานป่าได้อาสาชาวเมืองลำปางต่อสู้กับกองทัพท้าวมหายศแห่งเมืองลำพูนจนได้รับชัยชนะชาวเมืองลำปางจึงยกพ่อเจ้าทิพย์ช้างเป็นเจ้าเมืองลำปาง โดยครองเมือง ๒๗ ปี (พ.ศ. ๒๒๗๕ – ๒๓๐๒) พ่อเจ้าทิพย์ช้างยังอิงอำนาจพม่าเพราะกลุ่มอำนาจเก่า “ท้าวลิ้นก่าน” ซึ่งเป็นบุตรเจ้าเมืองลำปางเดิม พยายามกลับสู่อำนาจ เพื่อความชอบธรรมในการปกครอง

ก่อนที่พญามังรายเริ่มสร้างเมืองเชียงใหม่ และสถาปนาอาณาจักรล้านนาขึ้นมาใน พ.ศ. ๑๘๓๙ ดินแดนในภาคเหนือของประเทศไทย(ตอนนั้นยังไม่เกิดอาณาจักรสุโขทัย) มีนครอิสระก่อตั้งขึ้นก่อนแล้ว ได้แก่ เมืองพะเยา เมืองลำพูน เมืองลำปาง เมืองน่าน และเมืองแพร่ บรรดาเมืองโบราณดังกล่าวส่วนใหญ่ต่างมีตำนานเล่าขาน จารึก เอกสารอ้างอิงถึงประวัติความเป็นมาของเมืองเป็นจำนวนมาก ตลอดจนมีหลักฐานโบราณคดีสนับสนุนอย่างชัดเจน ทำให้นักประวัติศาสตร์สรุปเรื่องราวการก่อตั้งเมือง วิวัฒนาการของเมืองในช่วงเวลาต่าง ๆ ได้อย่างต่อเนื่อง แต่สำหรับเมืองแพร่เป็นชุมชนขนาดใหญ่เมืองหนึ่งกลับขาดข้อมูลหลักฐานที่แสดงถึงประวัติศาสตรความเป็นมาของการตั้งเมืองที่ชัดเจน ประกอบการขาดผู้สนใจศึกษารวบรวมความรู้เกี่ยวกับพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของเมืองทำให้ชาวแพร่ส่วนใหญ่ไม่ทราบถึงเรื่องราวบรรพบุรุษของตน

“เขาเป็นบุคคลที่สวรรค์ให้ลงมาเกิดเป็นจาวแพร่ หากวาสนาหายอมให้เขาเป็นเช่นนั้นไม่ ทั้ง ๆ ที่เมื่อลำดับศักดิ์ในสกุลวงศ์แล้วเขาก็คือทายาทโดยชอบธรรมของผู้เจ้าครองนครแพร่ แต่เมือเขาไม่ได้เป็นจ้าวในราชวงษ์ครองนคร เขากลับเป็นได้ยิ่งใหญ่กว่า คือเป็นราชาแห่งวงการประพันธ์ภายใต้นามปากกา “ยาขอบ” คนผู้นั้นคือ “โชติ แพร่พันธุ์” ปัจจุบันดำรงตำแหน่งนายกสมาคมหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย ในหนังสือ “นครแพร่” ยาขอบได้เปิดเผยและประกาศตนเป็นลูกหลานเมืองแพร่โดยสมบูรณ์ เขามีความรู้สึกอย่างไรต่อปิตุภูมินั้น จากข้อเขียนสั้น ๆ ของ “ยาขอบ” ชิ้นนี้คงจะได้ทิ้งความสะเทือนอย่างรุนแรงไว้ด้วยถ้อยคำจากน้ำใจจริง” ต่อหน้ากองทัพข้าศึกซึ่งกำลังจะเข้าประจัญบานกันนั้น มาควิสแห่งชานปิงให้ชักธงประจำตัวขึ้น จารึกว่า จูล่ง ชาวเมืองเสียงสาน เขามิได้สนใจแก่ตำแหน่งยศแต่เขาหยิ่งต่อกำพืชเดิม และอยากให้ขึ้นชื่อลือชาปรากฏไปว่าเป็นฝีมือของชาวเมืองใด หากมาควิสแห่งชานปิงกระทำเช่นนั้นในสนามรบเป็นการถูกต้อง ในสนามหนังสือข้าพเจ้าก็ควรที่จะชักธงขึ้นว่า โชติชาวเมืองแพร่ แทนที่จะบอกว่า โชติ แพร่พันธุ์

เจ้าหลวงเทพวงศ์ หรือเจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง (ลิ้นทอง) ตระกูลเจ้าหลวงเมืองแพร่ ๔ องค์สุดท้าย เป็นตระกูลใหญ่สืบเชื้อสายมาจากเชื้อเจ้าเจ็ดตน ที่ปกครองหัวเมืองต่าง ๆ ในภาคเหนือ หรือล้านนา เจ้าหลวงเทพวงศ์ หรือเจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง (ลิ้นทอง) (พ.ศ. ๒๓๖๑ – ๒๓๗๓) เป็นโอรสเจ้าฟ้าชายสามแห่งนครเชียงตุง (ไทยเขิน) เจ้ากาวิละ เจ้าหลวงนครลำปาง (ภายหลังได้ไปปกครองเมืองเชียงใหม่) ได้ไปรับมาไว้ที่ลำปางเนื่องจากเป็นญาติกันแล้วส่งมาปกครองที่เมืองแพร่เมื่อ พ.ศ.๒๓๖๑ (จากหนังสือฉลองเมืองแพร่ ๗๐๕ ปี) ต่อไปนี้เป็นคำบอกเล่าของเจ้าน้อยหนู รสเข้ม มหาเสวกเอกพระยาบุรุษรัตน์ราชวัลลภเป็นผู้บันทึก (ได้แก้ไขเพิ่มเติมตามที่ค้นพบบ้าง)