ความเป็นมาและ/หรือความเชื่อของการจัดงานประเพณี ไทยพวน เดิมตั้งรากฐานอยู่ที่ เมืองพวนแขวงเมืองเชียงขวาง ประเทศลาว ต่อมาเมื่อฝรั่งเศสเปิดศึกอินโดจีน  ทำให้ไทยจ้องเสียดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง คือ ประเทศลาวทั้งหมดรวมถึงเมืองพวนด้วย ชาวลาวพวนกลุ่มหนึ่งไม่สามารถทนต่อการบังคับบัญชา ของฝรั่งเศสได้ จึงได้อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทย ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ซึ่งได้ทรงกำหนดพื้นที่ ให้ลาวพวนตั้งถิ่นฐานตามพื้นที่ต่าง ๆ รวมถึงจังหวัดแพร่ด้วย

เมืองแพร่  หรือเมืองแป้ เมืองเล็ก ๆ ในภาคเหนือ เป็นเมืองที่มีความน่ารักและมีเสน่ห์ ในตัวเอง  แม้ว่าจะไม่ได้เป็นเมืองท่องเที่ยวที่ติดอันดับ ติดอยู่ในโปรแกรมท่องเที่ยวภาคเหนือในระดับต้น ๆ  แต่ถ้าใครที่ได้เข้าเยี่ยมเยือนเมืองแพร่ ก็ต้องติดใจ และต้องหาโอกาสมาเยือนที่แห่งนี้อย่างแน่นอน เมื่อได้มีโอกาสได้เยือนเมืองแพร่ และทำความรู้จักเมืองแพร่มากยิ่งขึ้น  ทำให้เกิดข้อสงสัยอย่างมากมาย คนแพร่ หลายคน นามสกุลที่มีความพ้องกันอยู่ อย่างเช่น นามสกุลที่ขึ้นต้นด้วยคำว่าหงส์  เช่น หงส์หนึ่ง หงส์สอง      หงส์สาม เรื่อยไปจนถึง หงส์สามสิบแปด และก็มีนามสกุล ปราบหงส์ และมีคำว่าหงส์ไปเป็นส่วนหนึ่งของอีกหลาย ๆ สกุล

ในอุทยานแห่งชาติเวียงโกศัย มีสถานที่สวยงาม ที่น่าเที่ยวน่าทึ่งมากมาย  หลายคนเคยได้ยิน เรื่องเล่าของแก่งเสือเต้น  ถ้าฝนตกหนักเมืองแพร่ เมื่อใด ก็จะพากันนึกถึงแก่งเสือเต้น  นึกถึงว่าเราน่าจะเก็บน้ำฝนเหล่านั้นไว้ ไม่ให้ไหลล้นตลิ่งแบบนี้    แต่มีคนกี่คน จะเคยเข้าไปถึงแก่งเสือเต้น  เคยเข้าไปสัมผัสว่า แก่งเสือเต้นมีสิ่งสำคัญ สิ่งมหัสจรรย์ อย่างใด เมื่อเราเข้าสู่บริเวณอุทยานแห่งชาติ แม่ยม ซึ่งเป็นสถานที่ที่เรียกว่า แก่งเสือเต้น  หลายคนก็ตั้งคำถามว่า แก่งเสือเต้น คืออะไร  มีเสืออยู่ไหม ทำไมถึงเรียกว่า แก่งเสือเต้น   เสือสำราญอะไรหนักหนาถึงได้มาเต้นอยู่แถวนี้  แน่แหละ ที่นี่ตอนนี้ไม่มีเสืออยู่ แล้วอะไรละที่ทำให้ชื่อว่า เป็นแก่งเสือเต้น ลัดเลาะไปตามลำน้ำ  ต้นน้ำลำน้ำแม่ยม บริเวณอุทยานแห่งชาติแก่งเสือเต้น ผ่านแก่งหินน้อยใหญ่  วางขวางลำน้ำ ทำให้เกิดเสียงน้ำกระทบหิน ชวนน่าฟัง  สองฝั่งน้ำ ก็มีต้นไม้น้อยใหญ่ สะบัดใบแกว่งไปมา เหมือนคอยโบกทักทายตลอดทาง เมื่อเลียบลำน้ำขึ้นไปเรื่อยๆ ห่างออกไปไม่ไกลนัก เราก็จะเห็นโขดหิน ซึ่งมีลักษณะแปลก ซึ่งมองดูแล้ว ชวนให้คิดว่า รอยเท้าอะไรน่ะ  วิ่งผ่านจะหินเป็นรอย  ซึ่งเจ้าหน้าที่นี่บอกว่า นี่แหละ คือ รอเท้าเสือ  ทำให้ที่นี่จึงมีชื่อที่ใครๆ เรียกว่า แก่งเสือเต้น นอกจากนั้น บริเวณอุทยานแห่งชาติแม่ยมนี้ ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวที่ขึ้นชื่ออีกอย่างหนึ่ง  และมีคำกล่าว ถึงสถานที่นี้ว่า  “ เมื่อน้ำท่วมหล่มด้งวันใด น้ำจะท่วมปากพญานาคช่อแฮ คนเมืองแพร่ จะตายจมน้ำ”

รถยนต์โดยสารคันแรกของเมืองแพร่ หมายเลขทะเบียน พร.๐๐๑๘ ประวัติรถยนต์ เกิดขึ้นก่อนสงครามโลกครั้งที่ ๒ (พ.ศ.๒๔๘๑)  เป็นรถยนต์ยี่ห้อตระกูล  FORD  ตราหมาชนิด  ๔ สูบเรียง  เครื่องยนต์เบนซิน  สตาร์ทแบบมือหมุมที่มูเล่ย์  สั่งซื้อมาจากประเทศอังกฤษ  ในราคาคันละ ๔,๐๐๐ บาท  (รวมภาษี)  จุผู้โดยสารได้  ๑๔ คน อัตราค่าโดยสารมี ๒ ราคา  นั่งข้างหน้าได้ ๒ คน  ค่าโดยสารคนละ .๒๐ สตางค์ ได้ชมวิว  ทิวทัศน์  และธรรมชาติสองข้างทาง  ที่มีป่าไม้สักอันหนาทึบ  มีสัตว์ป่า สัตว์เลื้อยคลาน  เช่น  เลียงผา  เก้ง  งูเหลือม  ทาก และเต่า วิ่งข้ามถนนเพื่อไปหาแหล่งน้ำธรรมชาติ  นั่งข้างหลังได้ ๒ แถวๆละ ๖ คน ค่าโดยสารคนละ .๑๒ สตางค์  หรือ ๑ เฟื้อง  วิ่งสายในเวียง – ป่าแดง  ระยะทาง ๘ กิโลเมตร  ใช้เวลา  ๑  ชั่วโมง

จากบทความวารสารวัฒนธรรมจังหวัดแพร่สู่เว็บไซต์ แม่ก๋ำเดือน (มักมีผู้เขียนเป็น "แม่กรรมเดือน" หมายถึงสตรีผู้เป็นแม่ซึ่งจะต้องกำ คือระมัดระวังตัวเองหลัง คลอดเป็นเวลาหนึ่งเดือน ซึ่งเมื่อได้เกิดลูกแล้ว ห้องนอนซึ่ง เคยเป็นที่ของพ่อแม่ก็ดูเหมือนจะเป็นห้องของหญิงหลังการคลอด ทั้งการจัดเตรียมห้องคือใช้ร่างแหหรือยอที่ทางเห เรียกว่า จำ (อ่าน "จ๋ำ") ขึงเป็นเพดานข้างบน ข้างฝา พื้นฟาก ที่เป็นช่องเป็นรูก็ต้องหาหนามมาสะไว้ ส่วนใหญ่จะใช้หนาม เล็บแมว ฝาตรงไหนที่เป็นช่องที่พอจะปิดไต้ก็ปิด ประดูห้องก็ต้องติดตาแหลวคือเฉลว ๓ ชั้นบ้าง ๗ ชั้นบ้างเพื่อกันผี นอกจากการเตรียมห้องก็ต้องเตรียมของใช้ มีผ้ามัดหัว ไว้สำหรับแม่กำเดือนโพกหัวทั้งกลางวันและกลางคืน